تحقيقات دانشگاهي يکي از دغدغه هايي است که ذهن دانشجويان و اساتيد را به خود مشغول کرده است. تعدد انتشارات مختلف و حجم مقالات چاپ شده در يک حوزه از علم باعث ايجاد سردرگمي براي مديريت مقالات به منظور استناد به آن شده است. امروزه تهيه پروژه، تحقيق دانشجويي، پژوهش هاي علمي و مقالات جز لاينفک آموزش هاي آکادميک شده که تمامي اعضا هيات علمي و دانشجويان تحصيلات تکميلي با آن سروکار دارند. نرم افزار هاي مختلفي جهت مديريت متون و منابع مقالات علمي وجود دارد که به محقق در جهت ساماندهي اطلاعاتش ياري ميرساند و به راحتي بر اساس استانداردها، فهرست منبع و ماخذ را تهيه مي نمايد. افرادي که نرم افزارهاي رفرنس نويسي را استفاده نمي‌کنند نمي‌توانند متوجه زمان از دست رفته در پژوهش خود شوند. فرض کنيد شما مقاله‌اي را به مجله‌اي ارسال کرده‌ايد که از شيوه رفرنس نويسي ونکوور استفاده مي کند. پس از برگشت مقاله از آن مجله حالا بايد مقاله را به مجله ديگري ارسال کرد که از شيوه رفرنس نويسي APA استفاده مي‌کند. فرايند تغيير رفرنس هاي درون متني و ليست منابع انتهاي مقاله مي‌تواند ساعت ها وقت بگيرد. درحالي که همين کار با يک نرم افزار رفرنس نويسي چند ثانيه بيشتر زمان نمي برد.
با توجه به نرخ رشد علم در سال هاي جاري و توليد مقالات، داشتن نرم افزاري که بتواند اين اسناد را مديريت کند، امري اجتناب ناپذير به نظر مي رسد. اينگونه از نرم افزارها که براي سازمان دهي مقالات و مدارک، ايجاد استناد(Citation) و کتابشناسي (bibliography) به کار ميروند، مديريت مراجع (Reference Manager) ناميده مي شوند. تعداد اين گونه نرم افزارها کم نيست؛ به عنوان مثال ,Zotero، EndNote و Mendeley مهمترين نرم افزارهاي رفرنس دهي مقالات هستند.
1 – Mendeley
يکي از بهترين نرم افزارهاي رفرنس دهي مندلي ميباشد که بيش از 1600 نوع استايل رفرنس دهي دارد و براي استفاده هاي عادي رايگان ميباشد و با سيستم عامل هاي Linux – MAC – IOS سازگار ميباشد. به علاوه يک شبکه اجتماعي دانشگاهي و علمي است. اين مدير مراجع به صورت رايگان در وب سايت رسمي اين نرم افزار به آدرس www.mendeley.com قابل دريافت است.
ويژگي هاي اين نرم افزار به شرح ذيل است:
– قيمت براي استفاده هاي عادي رايگان
– بيش از 1600 نوع استايل رفرنس دهي
– بهره مندي از حساب آنلاين جهت به روزرساني، Sync و Backup اطلاعات
– سازگار با سيستم عامل هاي Linux – MAC – iOS
– سازگاري کامل با:
Windows Word 2003, 2007, 2010
Mac Word 2008, 2011
OpenOffice 3.2
BibTeX
– امکان وارد کردن مستقيم اطلاعات Cite به راحتي از هر جا حتي يک صفحه اينترنتي با يک کليک
– سهولت استفاده زياد و واسط کاربري بسيار عالي
– استخراج اطلاعات متاديتا از PDF به صورت مستقيم
– داراي Open API براي Web Developerها
– امکان Highlite و نت گذاري در PDFها
– امکان اتصال به ده ها موتور جستجو و پايگاه داده معتبر براي دريافت مستقيم اطلاعات رفرنس
2- Zotero
رقيب قدرتمند Mendeley که طرفداران بسيار زيادي دارد نرم افزار مديريت رفرنس زوترو ميباشد. محيط کاربري آسان و امکانات گسترده اي که اين نرم افزار به شما مي دهد در کنار امکاناتي از قبيل دارا بودن افزونه اتصال به مرورگرهاي Chrom و Firefox باعث مي شود در هر محيطي که هستيد تنها با چند کليک ساده مرجع مورد نظر خود را به ليستتان اضافه کنيد. اين نرم افزار فضاي آنلاين نيز به کاربران مي دهد تا براي آپديت و Sync کردن و پشتيبان گرفتن از اطلاعات خود مشکلي نداشته باشند. همچنين اين نرم افزار نيز قابليت اتصال به بيش از صدها سايت ها و کتابخانه را دارد.
3- Endnote
نرم افزار Endnote که توسط موسسه Thomson Scientific تهيه و عرضه شده ابزاري کارآمد جهت مديريت اطلاعات کتابشناختي و سازماندهي منابع و مآخذ مي باشد. از آنجايي که نسخه اورجينال اين محصول 250 دلار مي باشد اغلب از نسخه کرک شده اين نرم افزار استفاده مي شود. در ايران نسخه هاي مختلف آن به راحتي يافت مي شود و بدون مشکل مي توان از آن استفاده کرد.
يادگيري اين نرم افزار در ابتدا ممکن است کمي پيچيده و گيج کننده باشد اما مسلما ارزش يادگرفتن را دارد. شهرت نرم افزار و عموميت آن تا حدي است که بسياري از سايت ها و کتابخانه ها در فرمت خروجي اطلاعات خود بخشي را نيز به اين نرم افزار اختصاص داده اند. اتصال به سايت ها و پايگاه هاي علمي مختلف از جمله Google Scholar و پشتيباني از استايل هاي بسيار متنوع رفرنس دهي کار را براي بسياري از کاربران راحت کرده است.
قابليت هاي نرم افزار Endnote
- ايجاد يک بانک اطلاعاتي به شکل کتابخانه مجازي
- برقراري ارتباط با بانکها و پايگاه هاي اطلاعاتي و جست و جوي اطلاعات در آنها
- بروزرساني کتابخانه ديحيتال از طريق ارتباط با بانکها و پايگاههاي اطلاعاتي
- امکان انتقال اطلاعات کتاب شناختي منابع از طريق سيستم دستي ( نسخه ورد اطلاعات)
- انتقال و ذخيره اطلاعات کتاب شناختي مقالات بازيابي شده از بانک ها و پايگاه هاي اطلاعاتي در کتابخانه مجازي
- تهيه فهرست منابع و ماخذ براي پايان نامه و مقاله بر اساس 2300 نوع استادارد کتابنامه نويسي
- ذخيره و سازماندهي جداول، تصاوير و نمودارها در کتابخانه مجازي.
4- Citavi
اين نرم افزار را مي توان يکي ديگر از نرم افزار خوب مديريت رفرنس دانست. با استفاده از اين برنامه محققان، اساتيد و دانشجويان مي توانند منابع و در واقع رفرنس هاي تحقيقات، پايان نامه ها و مقالات (Paper )هاي خود را ساخته و مديريت کنند. نسخه رايگان اين نرم افزار اکثر نيازهاي کابران را مرتفع مي سازد و تا 100 رفرنس نيز در هر متن امکان استفاده دارد و مي توانيد مستقيما از سايت سازنده دريافت کنيد. نسخه Pro اين نرم افزار رايگان نيست.
RefWorks -5
اين نرم‌افزار تحت وب و توسط دانشگاه بيرمنگهام طراحي شده است. دو نکته منفي به روز نبودن نرم افزار و جامعيت نداشتن آن از لحاظ اتصال با کتابخانه ها و سايت هاي مختلف مي باشد. راحتي و سهولت نصب و استفاده از اين نرم افزار نيز امتياز کمتري از نظر برخي کاربران داشته است. اما در مجموع در بين محبوب ترين و قدرتمند ترين نرم افزارهاي مديريت استناد (Citation) قرار دارد.
ويژگي‌هاي اين نرم‌افزار:
- با هر نوع مرورگري کار مي‌کند.
- اطلاعات ذخيره‌شده به‌راحتي روي هر رايانه اي قابل استفاده است.
- با درج منابع به صورت دستي مي‌توان اطلاعات را درون کتابخانه قرار داد.
- با استفاده از پيوست کردن منابع مي‌توان از آنها استفاده کرد.
معيارهاي انتخاب بهترين برنامه رفرنس دهي
عوامل مختلفي وجود دارند که در روند انتخاب يک برنامه استناد دهي مناسب تاثيرگذار هستند. برخي از آنها عبارتند از:
• سهولت استفاده: هر چه استفاده از يک برنامه آسان‌تر باشد، بهتر است. همچنين قابليت ادغام و داشتن افزونه‌هاي مرورگر نيز در انتخاب يک مدير ارجاع دهي اهميت دارد. توسعه استنادها معمولاً زمانبر است؛ اين بدان معني است که هر چقدر يک برنامه سريع‌تر اين کار را انجام دهد، رتبه بالاتري مي‌گيرد.
• ارزش پرداخت: در زمان انتخاب نرم افزار رفرنس دهي بايد به امکاناتي توجه کنيد که در ازاي پرداخت پول دريافت مي‌کنيد. حتي اگر ويژگي‌هاي يک نرم افزار چشمگير باشند؛ باز هم قابليت شخصي سازي بسيار اهميت دارد. در اين صورت برنامه‌هاي گرانتر تنها در صورتي ارزش دارند که امکانات مورد نياز را در دسترس شما قرار دهند.
• سازگاري با چند پلتفرم: هر کسي ممکن است از يک نوع پلتفرم استفاده کند؛ به همين دليل امکان استفاده از يک برنامه در چندين پلتفرم يکي از معيارهاي اصلي انتخاب اينگونه نرم افزارهاست. بهتر است اين سوالات را هميشه مطرح نماييد: آيا استفاده از اين برنامه در کامپيوتر روميزي يا محصولات مک امکان پذير است؟ آيا در تلفن‌هاي همراه به خوبي کار مي‌کند؟ آيا در دستگاه‌هاي IOS و اندرويد راحت و روان اجرايي مي‌شود؟ هر چه يک نرم افزار در اين زمينه گزينه‌هاي بيشتري داشته باشد، بهتر است.